Brood II. Boterham.

 

Vannacht wakker en denk aan het woord ‘boterham’. Ik blijf er wakker van, want kennelijk vind ik het een raar woord. En waarom zal ik proberen te beschrijven. Zij die mij kennen weten dat ik van lekker eten houd en daar ook veel over praat. En aan ‘Brood’ heb ik al ’s een blog gewijd. Nu de boterham. Ik vind het zo’n mesjogge woord. Beslist géén Joods woord. Ham is van een varken en dus niet geoorloofd, niet koosjer. Melk en vlees dienen in een koosjere omgeving gescheiden te zijn. Dus boter én vlees en dan nu zelfs ongeoorloofd vlees. Wat heb jij op je boter? Ham? Wat heb jij op je boter? Ham! Een boterham is een plak gesneden brood. Boter er op met beleg. Scene midden jaren zeventig van de vorige eeuw bij de koosjere broodjeszaak van Sal Meijer op de Nieuwmarkt. Een Surinaamse man (30) komt binnen en vraagt: 'Mag ik een broodje ham en een glas melk?' Sal zelf: 'Jammer de melkboer is nog niet geweest'. 'O, dat geeft niet, doe maar een Cola'. De man krijgt een Cola en heeft nog nooit zo'n lekker broodje ham gegeten met kalfspekelvlees! Ik kan hele verhandelingen houden over kapje en kontje. Over de geur van brood nét uit de broodsnijmachine bij de bakker in Knokke. Ik heb als jongste dagelijks corvee. Ga 's morgensvroeg bij dag en dauw met veel plezier naar de bakker. De dame zal zeker aardig zijn, maar het ruiken van vers brood door de snijmachine noopt tot veel bevrediging. Vooraleer het brood in de papieren zak van wit boterpapier gaat, stopt zij mij het kontje toe. Op zaterdag ook zelfs tussen de middag. Mijn Vader gaat naar de slager. Van alles. Véél. Vooral filet préparé in Vlaanderen (filet anericain in Nederland). Weet ik het allemaal. En over beleg. Onze Vromen ideeen zijn zo van beleg met brood, in tegenstelling tot anderen: brood met beleg. Boterham zou zomaar kunnen komen van het woord boteram, of met dubbel r: boterram. Ooit wordt een snee brood ook wel rammel of remmel genoemd. Ik rammel van de honger. Wij hebben sinds de winter van '44 géén honger meer. Het woord ham kan ook komen van een afgesneden stuk eten. Een ham. Beboterd brood dus met een ham. En wie weet is ham wel een verbastering van het woord homp. Een homp brood of vlees: een dik afgesneden stuk. Bij een niet nader te noemen oom van mij moet ik als kind wel eens een boterham met tevredenheid eten. Als ik een Gronings hardbroodje wil, watercracker, dan moest ik ook een kale snee brood eten. Zo kaal als zijn ouwe kop. Traumatisch event en woord. Geef mij maar een aangeklede boterham. Beleg met een plak brood dus. Mijn Moeder maakt ook wel een "Klein taartje" voor mee naar school. Zo heet een dubbele snee brood met boter en speculaas. Dus vanaf nu voor mij geen boterham meer, nee, een plak brood, of een snee brood. "Moeder snijdt zeven scheve sneetjes brood" (en dat tien keer snel achter elkaar). En ik? Ik houd het maar op een snee brood. Met vleeswaren. Met vis. Met Becel uit het kuipje en hagelslag. Met kaas. Van de kaasboer en niet uit de supermarkt. Hollandse kaas. Een eitje. Favoriet pekelvlees. Snee met bal. Een andere keer wellicht over zwart brood. Schwarzbrot (Duitsland). Rye (Verenigde Staten). Van rogge dus. Maar niet een roggebrood dat wij kennen, maar een brood als een brood met sneetjes en/ of plakken donker, zwart roggebrood. Maar dát is lekker! En als ik dat zeg, dan is dat zo. Kijk naar de afbeelding en denk de snee een stuk donkerder. En wat de afbeelding betreft: heb nét één "speciaal" achter de kiezen. Met home made tartaar, ui, peper van de molen en een gekookt eitje. Dus NIET tartaar speciaal, maar alleen speciaal. Da's de enig juiste benaming.

En een afgelikte boterham is weer héél wat anders. De dichter Koos Speenhoff (1869-1945) schrijft:

 "Ik zag jou van de week wel schuiven

Toen jij de bioscoop uit kwam.

Wat liep je an d'r lijf te trekken

Die afgelikte boterham".